Publishing Ethics
JETC рецензияланатын отандық және халықаралық ғылыми журналы зерттеу жүргізу мен жариялау барысында ең жоғары этикалық стандарттарды ұстанады. Осы орайда, журнал SDU University-дің Ғылыми-зерттеу этикасы және ғылыми-зерттеу жөніндегі комитет ережесін негізге ала отырып, зерттеуді этикалық тұрғыда жүргізуге бағыттайтын жалпы қағидаларды ұстануды мақсат етеді. Зерттеушілер аталған саясатпен танысып, өз жұмысында этикалық тәжірибелер мен ережелерді сақтауы қажет.
Адамдардың қатысуымен жүргізілетін зерттеулер университетте Belmont Report (Зерттеу субъектілерінің құқықтарын қорғауға арналған этикалық қағидалар мен нұсқаулықтар) құжатында көрсетілген этикалық қағидаларға негізделіп жүргізілуі тиіс. Зерттеулерін жариялау барысында авторлар және басқа да қатысушылар COPE (Committee on Publication Ethics, Жариялау этикасы комитеті) нұсқауларын ұстануы тиіс.
JETC ғылыми журналының редакциялық алқасының қолжазбаларды қабылдау немесе қабылдамау туралы шешімдері тек қана ұсынылған мақалалардың интеллектуалдық мазмұнына негізделген. Редакторлар жала жабу, авторлық құқықты бұзу немесе плагиатқа қатысты заңдық стандарттарды бұзатын мақалаларды қабылдамау құқығына ие. Сонымен қатар, олар қолжазбаларды жарияланғанға дейін құпия ұстауға міндетті.
Сараптамалық рецензиядан өткен мақалаларды жариялау - авторлардың жұмысы мен оларды қолдаушы мекемелердің сапасын көрсетеді. Жариялау процесіне қатысатын барлық тараптардың, яғни авторлар, редакторлар, рецензенттер және баспагерлердің этикалық стандарттарды сақтауы өте маңызды.
JETC компьютерлік ғылымдар және инфокоммуникация саласындағы маңызды және түпнұсқалық зерттеулерді жариялауға шақырады. Қолжазбалар бұрын ешбір журналда жарияланбаған және басқа журналда қарастырылып жатпаған болуы қажет. Журнал ағылшын және қазақ тілінен басқа тілдерде жазылған жұмыстарды қабылдамайды.
Егер зерттеу адамдар мен жануарлардың қатысуымен жасалса, авторлар өздері қызмет ететін ұйымдар немесе мекемелер талап ететін этикалық мақұлдауларды құжат түрінде алып, қолжазбамен бірге жүктеуі тиіс. Қажет болған жағдайда, редакциялық алқа мен рецензенттер авторлар берген этикалық мақұлдаулардың шынайылығын тексере алады.
Авторлардың міндеттері
Авторлар өз жұмысын нақты сипаттап, оның өзектілігін әділ талдауы керек. Маңызды деректер қолжазбада нақты көрсетілуі тиіс. Құжатта зерттеуді қайталауға мүмкіндік беретіндей жеткілікті ақпарат пен сілтемелер болуы қажет. Жалған немесе әдейі шатастыратын мәлімдемелер этикалық емес деп саналады және қабылданбайды.
Түпнұсқалық және плагиат
JETC ғылыми журналы академиялық адалдық пен этикалық талаптардың сақталуына үлкен мән береді. Авторлар өз жұмыстарының түпнұсқалығын қамтамасыз етіп, басқа адамдардың еңбектерін немесе сөздерін дұрыс сілтеме жасап көрсетуі керек. Плагиаттың барлық түрлеріне қатаң түрде тыйым салынады. Бұл басқа адамның жұмысын тиісті мойындаусыз көшіру немесе қайта баяндау, немесе басқалардың зерттеу нәтижелерін өзінікі ретінде көрсету сияқты әрекеттерді қамтиды.
Түпнұсқалық пен адалдыққа деген міндеттемелерді қолдау үшін журнал Turnitin құралын қолданады. Turnitin-нің қолданылуы журналдың академиялық сенімділіктің жоғары стандарттарын сақтау жолындағы ұстанымын нығайтады. Барлық ұсынылған мақалалар Turnitin платформасы арқылы плагиатқа тексеріледі, ал мазмұнның кем дегенде 80% түпнұсқаның болуы қатаң талап етіледі. Бұл процесс кездейсоқ немесе әдейі жасалған плагиатты анықтауға және болдырмауға бағытталған, және түпнұсқалық әрі сенімді зерттеулерді таратуға негізделген ғылыми ортаны қалыптастыруды мақсат етеді. Құқықтану саласындағы мақалаларда үзінді ретінде заң мәтіндері толық сөйлемдермен берілетіндіктен, ондай үзінділер плагиат ретінде есептелмейді. Сонымен қатар, «Дәрежелерді беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 31 наурыздағы №127 бұйрығына сәйкес «нормативтік құқықтық актілер мен ресми құжаттар атауларының, мемлекеттік және өзге ресми органдар мен ұйымдар атауларының, тиісті ғылым саласында жалпы қабылданған терминдердің, анықтамалар мен ұғымдардың, нормативтік құқықтық актілер мәтіндерінің, зерттелетін шығармалар мәтіндерінің сәйкес келуі егер оларды пайдаланудың көлемі және сипаты орындалған мақаланың дербестігіне күмән тудырмаған кезде плагиат болып саналмайды. Плагиатты табу мүмкіндігін азайту немесе жою мақсатында техникалық құралдар мен әдістерді қолдануға да жол берілмейді».
Қайталау, бірнеше немесе қатарлас жарияланым
Авторларға бір зерттеуді сипаттайтын мақалаларды бірден көп журналда немесе басқа жарияланымдарда басып шығаруға рұқсат етілмейді. Бір мақаланы әртүрлі журналдарға бір уақытта ұсыну этикаға қайшы болып саналады.
Зерттеудегі дереккөздерді тексеру
Авторлар басқа зерттеушілердің қосқан үлестерін лайықты түрде мойындауға міндетті. Олар өз зерттеулерін қалыптастыруға маңызды әсер еткен дереккөздерді көрсетуі тиіс. Жеке қарым-қатынастар арқылы алынған кез келген ақпарат, мысалы, әңгімелесулер немесе хат алмасулар, бастапқы дереккөз авторының нақты жазбаша келісімінсіз қолданылмауы немесе бөлісілмеуі тиіс. Сол сияқты, құпия сипаттағы іс-әрекеттерден алынған ақпарат, мысалы, қолжазба немесе гранттық өтінімдерді қарау кезінде алынған мәліметтер, автордың айқын жазбаша рұқсатынсыз пайдаланылмауы керек.
Мақала авторлығы
Авторлық жасалып жатқан зерттеудің тұжырымдамасын, дизайнын, орындалуын немесе сараптамасын дайындауға елеулі үлес қосқан тұлғалармен шектелуі қажет. Елеулі үлес қосқан барлық адамдар қосалқы авторлар ретінде көрсетілуі тиіс. Зерттеу жобасының маңызды аспектілеріне үлес қосқандарға алғыс білдірілуі қажет немесе олар қатысушылар ретінде көрсетілуі керек. Автор барлық қосалқы авторларды, қатысы жоқ адамдардан басқаларды, қолжазбаға қосқанына көз жеткізуі тиіс. Қолжазбаның соңғы нұсқасы жариялауға жіберілмес бұрын, оны барлық қосалқы авторлар қарап, бекітуі қажет.
Зерттеу субъектілеріне қатысты қауіп-қатерлер: Адамдар немесе жануарлар
Егер зерттеу барысында қауіпті химиялық заттар, белгілі бір процедуралар немесе жабдықтар пайдаланылса, автор бұл қауіп-қатерлерді қолжазбада анық көрсетуі тиіс. Егер зерттеу жануарлар немесе адамдардың қатысуымен жүргізілсе, қолжазбада барлық процедуралар қолданыстағы заңдар мен институционалдық ережелерге сәйкес жүргізілгені және тиісті институционалдық комитеттерден мақұлдау алынғаны туралы мәлімдеме болуы керек. Сондай-ақ, авторлар адамдар қатысқан эксперименттер үшін хабардар етілген келісім (informed consent) алынғанын растауы тиіс. Жеке тұлғалардың құпиялылығы әрқашан сақталуы керек.
Ақпаратты ашу және мүдделер қайшылығы
Авторлар өз зерттеулерінің нәтижелері мен интерпретациясына ықпал етуі мүмкін кез келген қаржылық немесе басқа маңызды мүдделер қайшылығын өз қолжазбасында көрсетуге міндетті. Олар сондай-ақ жоба үшін барлық қаржылық қолдау көздері туралы ақпарат берулері қажет.
Жарияланған зерттеулердегі маңызды қателерді түзету
Егер автор өз жұмысының жарияланған нұсқасында маңызды қате немесе дәлсіздік тапса, ол дереу журнал редакторына хабарлауы керек және мақаланы алып тастау немесе түзету үшін олармен бірге жұмыс істеуі қажет. Егер редактор үшінші тараптан жарияланған жұмыстағы маңызды қате туралы хабарлама алса, автор тез арада мақаланы түзетуі, қажет болса алып тастауы керек немесе түпнұсқаның дәлдігін растайтын деректерді ұсынуы керек.
Генератив жасанды интеллект құралдарын қолдану
JETC редакция алқасы қолжазбаның бөлімдерін жазу үшін генератив жасанды интеллект (ЖИ) бағдарламаларын пайдалануды қолдамайды. Генератив ЖИ құралдарын пайдаланатын авторларға Жариялау этикасы комитетінің (COPE) нұсқаулықтарын орындау ұсынылады.
COPE нұсқаулықтарына сәйкес, қолжазбаны жазуда, мақаладағы суреттерді немесе графикалық элементтерді жасау барысында немесе деректерді жинау және талдау кезінде ЖИ құралдарын пайдаланатын авторлар ЖИ-нің қалай және нақты қай құралдың пайдаланылғаны туралы ақпаратты қолжазбаның әдіснама және әдістер туралы бөлімінде ашып көрсетуі керек. Авторлар қолжазбаның мазмұнына, оның ішінде ЖИ құралымен жасалған бөлімдерге толығымен жауапты. Сонымен қатар, авторлар қолжазбада жасанды интеллект және жасанды интеллектпен көмекші технологияларды автор ретінде көрсетпеуі тиіс, өйткені авторлық құқық тек адамдарға қатысты жауапкершіліктер мен міндеттерді білдіреді.
Қолжазба алғаш рет ұсынылған кезде, қолжазбада ЖИ құралдарының қолданылғаны туралы мәлімдеме жасалуы тиіс. Бұл мәлімдеме қолжазбаны журналдың онлайн жүйесіне жүктеу барысында жасалуы қажет. Мұндай мәлімдеме тек грамматиканы, емлені және сілтемелерді тексеруге арналған негізгі құралдарға қатысты қолданылмайды. Егер автор(лар) мәлімдейтін ештеңе болмаса, мәлімдеме қосу міндетті емес.
